Grupy Kopernika

Komunikat
z posiedzenia Grupy Kopernika 7 i 8.11.2008

W dniach 7 i 8 listopada 2008 roku z inicjatywy Deutsches Polen-Institut i Studiów Wschodnioeuropejskich Uniwersytetu Warszawskiego spotkała się w Berlinie na swoim osiemnastym posiedzeniu składająca się z ekspertów polskich i niemieckich „Grupa Kopernika”. Temat narad brzmiał: Swobodny przepływ osób - 2009 czy 2011 – czy decyzja już zapadła?

Na początku posiedzenia Guido Bockelmann, odpowiedzialny za sprawy polityki europejskiej i regionalnej Wydziału Gospodarki, Technologii i Kobiet Senatu Berlińskiego oraz dr Zbigniew Kostecki, kierownik Wydziału Ekonomicznego Ambasady RP w Berlinie przedstawili ważne informacje i oceny.

Poniższy raport przedstawia wspólne przemyślenia członków „Grupy Kopernika”.

Prof. Dr. Dieter Bingen, Darmstadt
dr Kazimierz Wóycicki, Szczecin                       grudzień 2008



Raport nr  XVI
Swobodny przepływ osób - 2009 czy 2011 – czy decyzja już zapadła?

Do końca kwietnia 2009 roku rząd Niemiec musi zdecydować, czy złoży do Komisji Europejskiej wniosek o przedłużenie okresu przejściowego dotyczącego swobodnego przepływu osób. Jeżeli to uczyni, a Komisja Europejska odniesie się do niego pozytywnie, przez dwa kolejne lata zostaną utrzymane w mocy ograniczenia wobec pracobiorców z nowych państw członkowskich Unii Europejskiej.

Okres przejściowy jest wynikiem procesu akcesyjnego i miał na celu - w wypadku Polski i Niemiec - ochronę niemieckiego rynku pracy przed ogromnym napływem tanich i wysoko zmotywowanych sił roboczych oraz wzrostem bezrobocia.  Odpowiedzią Polski podczas negocjacji był stosukowo długi w porównaniu z innymi nowymi państwami członkowskimi  okres przejściowy w zakresie zakupu nieruchomości, który miał chronić polski rynek nieruchomości i rolnictwo przed wzrostem cen  oraz przed zapowiadaną przez polską prawicę „wyprzedażą polskiej ziemi”.

Oba okresy przejściowe okazały się w większości nieskuteczne. Po roku 2004 obywatele nowych państw członkowskich Unii Europejskiej – a szczególnie Polacy – wykorzystali możliwość pracy za granicą. Fakt ten jednak nie doprowadził ani do tego, iż wśród wszystkich zatrudnionych obcokrajowców radykalnie zwiększyła się liczba pracowników z  tych krajów, które stały się członkami Unii w roku 2004 (EU -10), ani do wzrostu bezrobocia. Przeważająca część polskich pracobiorców już i tak wyemigrowała do tych krajów Unii Europejskiej, które nie wprowadziły ograniczeń,  lub do nie będącej członkiem Unii liberalnej Norwegii. Ale nawet tam udział pracowników z krajów EU -10 w stosunku do ogólnej liczby zatrudnionych obcokrajowców jest skromny.

O wiele większy wpływ na ruchy migracyjne między starymi a nowymi państwami członkowskimi miały zmiany kursów wymiany walut, przy czym umocnienie się złotego w stosunku do euro i funta brytyjskiego doprowadziło do tego, iż duża część emigrantów wróciła w międzyczasie do Polski.

Również na rynku nieruchomości okresy przejściowe regulujące zakup terenów rolnych i leśnych  okazały się w dużym stopniu nieskuteczne – pojawiały się wprawdzie zapowiadane wzrosty cen, jednak ich przyczyna nie tkwiła w szczególnym zainteresowaniu nieruchomościami inwestorów zagranicznych, lecz w rozwoju wewnętrznym Polski: silne demograficznie roczniki wczesnych lat osiemdziesiątych rozpoczęły zakładanie rodzin i usamodzielniły się, co stało się możliwe w obliczu liberalnych przepisów kredytowych, szybkiego wzrostu realnych płac po roku 2004 i umocnienia się złotego (poprzez co coraz korzystniejsze stały się kredyty zaciągane we frankach szwajcarskich).

Według nas rządy i opinia publiczna wychodzą przy  omawianiu tego tematu ze złego założenia. Czasowa i raczej krótkoterminowa migracja zarobkowa, którą mogliśmy zaobserwować po roku 2004 w Europie Środkowowschodniej, nie ma prawie nic wspólnego z tradycyjnymi trendami migracyjnymi XIX i XX wieku. Niskie koszty transportu, masowe
korzystanie z tanich linii lotniczych i duże znaczenie zmian kursów walut stworzyły sytuację, którą trafniej byłoby nazwać transnarodowymi ruchami siły roboczej niż emigracją. Dochodzi do tego stosunkowo wysoki poziom wykształcenia  migrantów i ich - w porównaniu z wcześniejszymi ruchami migracyjnymi – młody wiek. Doprowadziło to do tego, że migracja trwa tylko kilka lat, a emigranci w stosunkowo krótkim czasie, zdobywszy nowe kwalifikacje i kompetencje, powracają do ojczyzny, a więc nie stają się dla niej  „trwałą stratą” ani obciążeniem z punktu widzenia kraju przyjmującego. Koszty społeczne są dla emigrantów i przyjmującego ich kraju również skromniejsze niż w przypadku migracji wcześniejszych: emigranci dysponują najczęściej wystarczającą znajomością języków obcych i kompetencjami kulturowymi, które ułatwiają im integrację, rodziny nie rozpadają się, tylko przeistaczają w rodziny weekendowe. Jak pokazuje obecna fala powrotów, nie zanika także przywiązanie do ojczyzny. A więc zarówno ze strony krajów przyjmujących, jak i wysyłających nie chodzi o trwałą imigrację i emigrację, tylko o mobilność, której wzrost w warunkach istniejącej już swobody kapitałowej na rynku europejskim jest niezbędny dla zapobieżenia asymetriom regionalnym.

Do tej pory w kontekście europejskim Niemcy wraz z Austrią występowały jako kraje hamujące wprowadzenie swobód wolnego rynku. W wyniku tego należy obawiać się negatywnych następstw w pozyskaniu rynków zagranicznych. Do tego ustalenia przejściowe utrudniają nie tylko powstanie transgranicznego rynku pracy, ale także transgraniczną działalność przedsiębiorstw;  takie obawy wyrażane są przynajmniej po niemieckiej stronie regionu przygranicznego. Jednak stronie niemieckiej można postawić bardziej kategorycznie pytanie: Gdzie podziewa się kultura „serdecznego powitania”?

Po chłodnej inwentaryzacji nie ma powodów, aby przedłużać obowiązujący do roku 2009 okres przejściowy dla pracobiorców z  nowych państw członkowskich. Zaprzecza on duchowi umów europejskich i ogranicza swobodę obywateli nowych państw członkowskich. Wprawdzie interesy Polski i Niemiec zmieniły się w międzyczasie na tyle, że rezygnacja z przedłużenia jest mniej prawdopodobna: w roku 2009 odbędą się w obu krajach wybory do Parlamentu Europejskiego, w Niemczech wybory do Parlamentu i wyboru do wielu Landtagów. W obliczu obecnego kryzysu finansowego i jego ogólnogospodarczych skutków należy liczyć się z tym, że nastroje w obu krajach staną się bardziej protekcjonistyczne. Jeżeli rząd Niemiec złoży wniosek o przedłużenie okresu przejściowego, nie będzie można liczyć – inaczej niż miało to miejsce podczas procesu akcesyjnego – na polski protest; z jednej strony tematem stanie się ważne z symbolicznego i psychologicznego punktu widzenia ( jeżeli nawet praktycznie nieistotne) przedłużenie okresu przejściowego w zakresie zakupu nieruchomości przez obcokrajowców, z drugiej strony w wyniku dużej fali emigracji po roku 2004 panuje wśród polskich partii zgoda co do tego, iż należy ograniczyć dalszą emigrację albo przynajmniej jej nie wspierać. Rząd w Warszawie wprowadził nawet program wspierania reemigracji.

Dlatego apelujemy do rządu niemieckiego o nieprzedłużanie okresu przejściowego 2009 i umożliwienie swobodnego przepływu osób od 01.09.2009. Do rządu polskiego kierujemy apel o to, aby w roku 2009, w obliczu spadających cen nieruchomości, całkowicie zlikwidował ograniczenia dotyczące zakupu ziem przez obcokrajowców.