Grupa Kopernika
W kwietniu 2000 r. w Szczecinie spotkali się polscy i niemieccy historycy, politolodzy, kulturoznawcy i dziennikarze na zebraniu założycielskim Grupy Kopernika i na pierwszej dyskusji o aktualnym stanie i perspektywach relacji polsko-niemieckich. Stosunki bilateralne postrzegano wtedy, już od pewnego czasu, jako naznaczone przez zauważalną nierównowagę. Z jednej strony można było usłyszeć, że relacje między dwoma narodami i państwami – po podpisaniu układu granicznego i o partnerstwie – rozwinęły się z niewiarygodną prędkością, a świeża przyjaźń jest w stanie sprostać porównaniu ze stosunkami między Niemcami a Francją. Z drugiej strony natomiast mówiono coraz częściej z troską o spowolnieniu, zmęczeniu i pojawieniu się nowych tzw. irytacji.
Już na przełomie stuleci, dziesięć lat po podpisaniu polsko-niemieckiego układu o przyjaźni, a nie dopiero w kontekście wojny w Iraku i sporu wokół Centrum przeciwko Wypędzeniom, stosunki polsko-niemieckie nie były tak dobre, żeby nie można ich było zinstrumentalizować na potrzeby polityki wewnętrznej. Istniejący w dużej mierze konsensus między polsko-niemieckimi elitami z 1991 r., że stosunki bilateralne nie nadają się do wewnętrznych gier o własnym politycznym profilu, wydawał się dziesięć lat później nie obowiązywać. Utrata dynamiki w relacjach polsko-niemieckich, wzrost drażliwości i niebezpieczeństwo prawdziwego regresu były motywem i zachętą do refleksji nad możliwościami przeciwdziałania. Około roku 2000 zmianę generacyjną na kluczowych urzędach politycznych w Warszawie i Berlinie, tzw. wojnę na rezolucje między Bundestagiem a Sejmem latem 1998 r. -także już wtedy chodziło o problematykę wypędzonych, nieporozumienia po zwycięstwie wyborczym SPD i Sojusz 90/Zieloni (Bündnis 90/Grüne), problem zwrotu przemieszczonych w okresie wojny dóbr kultury, czy wreszcie sposób, w jaki informowano o negocjacjach o odszkodowania dla robotników przymusowych w szerokich kręgach polskiego społeczeństwa i mediach, zidentyfikowano jako nowe wyzwania i obciążenia dla bilateralnych stosunkow. Ta niezadowalająca sytuacja zachęciła do podjęcia inicjatywy zaproszenia cenionych i akceptujących porozumienie Polaków i Niemców młodszej i średniej generacji do cyklicznych rozmów w ramach grupy dyskusyjnej, której inicjatorzy Dieter Bingen und Kazimierz Wóycicki nadali nazwę „Grupa Kopernika''. Utworzone w efekcie gremium dyskusyjne, będące wspólnym projektem Deutsches Polen-Institut w Darmstadt i nowo utworzonego wtedy Instytutu Niemiec i Europy Północnej w Szczecinie, traktowano jako szczególnie elastyczne uzupełnienie do istniejących już polsko-niemieckich forów dyskusyjnych.
Za patrona partnerzy projektu wybrali Mikołaja Kopernika/Nicolausa Copernicusa, gdyż był on bezstronnym odkrywcą, który nie zadowalał się stanem wiedzy i ignorancji swych czasów, poszukiwał nowatorskich odpowiedzi i setki lat przed nowoczesnym nacjonalizmem nie dał się przypisać jednej narodowości, był Europejczykiem – przez Niemców i Polaków szanowany w równym stopniu – w najlepszym tego słowa znaczeniu.
Od lata 2019 roku grupę prowadzą Waldemar Czachur (Uniwersytet Warszawski / Fundacja Krzyżowa) oraz Peter Oliver Loew (Deutsches Polen-Institut).
Celem rozmów w Grupie Kopernika jest identyfikacja aktualnych, stałych i potencjalnych problemów w zrozumieniu i porozumieniu, różnic interesów, punktów spornych oraz konfliktów w relacjach polsko-niemieckich. Następnym krokiem jest przedyskutowanie w grupie możliwych dróg uregulowania ich lub znalezienia rozwiązań. Efektem każdej dyskusji jest stworzenie wspólnego dokumentu strategicznego, nazwanego „raportem'' („Arbeitspapier“). Inicjatorzy Grupy Kopernika założli, że niewielki krąg osób wraz z tworzonymi przez nich
- ekspertyzami,
- mieszanką realizmu i niekonwencjonalności nieoficjalnych przedstawicieli,
- scenariuszami tego, co się wydarzy, jeśli nic się nie stanie, i co może się zdarzyć, jeśli coś się stanie,
- może rozwijać średnio- i długoterminowe propozycje rozwiązań, dzięki czemu oddziaływuje na relacje polsko-niemieckie.
Szczególną cechą tego kręgu dyskusyjnego, która znacząco różni go od innych polsko-niemieckich gremiów dyskusyjnych o różnym formacie, jest to, że wszyscy uczestnicy są dwujęzyczni, tzn. mogą w równej mierze dyskutować po niemiecku, jak i po polsku. Niejednokrotnie w czasie posiedzeń zdarza się, że niemieccy uczestnicy swoje wystąpienia formułują po polsku, a polscy uczestnicy po niemiecku.
Grupa Kopernika unika zbędnych formalności. Wszyscy uczestnicy są niejako elitarni. Nie muszą zadośćuczynić wymaganiom reprezentatywności dla spektrum poglądów w swych społeczeństwach, reprezentują raczej filozofię porozumienia, czują się zobowiązani do dojrzałego, możliwie pozbawionego kompleksów dialogu. Nie pomijają różnic, uznają wszak za nadrzędną wspólną agendę Polaków i Niemców w europejskim porządku pokojowym. Tę otwartość uczestnicy grupy traktują jako zaletę, która czyni ich na tyle wolnymi, by mogli wyjść poza opłotki narodowych próżności i uprzedzeń, przy czym one same stały się przedmiotami dyskusji i raportów. Grupa Kopernika zbiera się, od wiosny 2000 r., dwa razy w roku, na przemian w Polsce i w Niemczech.
Członkowie
Dr. Felix Ackermann
Dr. Joanna Andrychowicz-Skrzeba
Rafał Bartek
Stephen Bastos
Prof. Dr. Dieter Bingen
Prof. Dr. Jochen Böhler
Prof. Dr. Waldemar Czachur
Dr. Annemarie Franke
Philipp Fritz
Prof. Dr. Stefan Garsztecki
Dr. Gerhard Gnauck
Prof. Dr. Robert Grzeszczak
Dr. Marzenna Guz-Vetter
Irene Hahn-Fuhr
Basil Kerski
Michał Kokot
Dr. Kai-Olaf Lang
Prof. Dr. Peter Oliver Loew
Dr. Agnieszka Łada
Dr. Christoph von Marschall
Markus Mildenberger
Cornelius Ochmann
Dr. Weronika Priesmeyer-Tkocz
Bastian Sendhardt
Joanna Stolarek
Wojciech Szymański
Prof. Dr. Pierre-Frédéric Weber
Dr. Kazimierz Wóycicki
Prof. Dr. Klaus Ziemer
Dr. Robert Żurek
Raporty
Raport XXXV: Więcej odwagi do wspólnego działania. Bezpieczeństwo w stosunkach polsko-niemieckich
Raport XXXIV: Niemcy i Polska: Jak ożywić, wzmocnić i rozbudować współpracę
Raport XXXIII: Wzmocnienie społeczeństwa obywatelskiego. Etniczne mniejszości i większości jako podmioty polsko-niemieckiego sąsiedztwa
Raport XXXII: Niemcy i Polska – odzyskać zaufanie
Niemcy i Polska: Potrzebujemy odważnych głosów! - Apel polsko-niemieckiej Grupy Kopernika przeciwko fatalizmowi obojętności
Solidarność z obywatelkami i obywatelami Białorusi - Apel polsko-niemieckiej Grupy Kopernika
Apel Grupy Kopernika z okazji 30. rocznicy podpisania polsko-niemieckiego Traktatu dobrosąsiedzkiego
Raport XXXI: Trzy razy dwa dla Europy. W jaki sposób wzmocnienie bilateralnych stosunków niemiecko-francuskich, niemiecko-polskich i francusko-polskich może pomóc Europie
Raport XXX: Polska i Niemcy – 100 lat po 1918r.
Raport XXIX: Przeciwstawić się rezygnacji
Raport XXVIII: Wspólnie podjąć inicjatywę – uczynić Europę ponownie silną: polsko-niemiecko-francuski apel
Raport XXVII: Partnerstwo Polski i Niemiec to skarb, który należy chronić i pomnażać
Raport XXVI: Znaczenie stosunków polsko-niemieckich w Unii Europejskiej
Raport XXV: Polska i Niemcy razem. Zalecenie w sprawie europejskiej polityki wschodniej (Rosja, Ukraina, Partnerstwo Wschodnie)
Raport XXIV: Zalecenia w sprawie europejskiej polityki wobec Ukrainy i Rosji
Raport XXIII: Polsko-Niemiecki plan działania: Odrobić pracę domową
Raport XXII: Ukraina – partner strategiczny
Raport XXI: Przyszłość polsko-niemieckiej wspólnoty kształtującej Europę – Wyzwanie
Raport XX: Stosunki z przyszłością. 20 lat po traktacie polsko-niemieckim
Raport XIX: Rosyjski Obwód Królewiec (Oblast Kaliningrad): Szanse na dialog europejski
Raport XVIII: Obywatele niemieccy o polskich korzeniach: propozycje wspierania języka polskiego w Niemczech
Raport XVII: Potrzeba powrotu do wspólnoty interesów
Raport XVI: Swobodny przepływ osób - 2009 czy 2011 – czy decyzja już zapadła?
Raport XV: Polsko – niemiecka współpraca przygraniczna na płaszczyźnie europejskiej
Raport XIV: Muzeum dziejów Drugiej Wojny Światowej i Pojednania oraz „widoczny znak”
Raport XIII: Niemcy, Polska i niemiecka prezydencja w UE
Raport XII: Unia Europejska i jej wschodni sąsiedzi. Polski i niemiecki wkład w kształtowanie strategii wobec Białorusi
Apel Grupy Kopernika: Polsko-niemiecki apel o wspólne poczucie odpowiedzialności i rozsądek
Raport XI: W niemiecko-polskich stosunkach wymagany jest pragmatyzm
Raport X: Polityka wschodnia UE. Wkład niemiecki i polski w strategię wobec Ukrainy
Raport IX: W trosce o stan stosunków polsko-niemieckich. O więcej rozsądku
Raport VIII: Konieczność nowego zdefiniowania polsko-niemieckiego partnerstwa w Europie dwudziestu pięciu państw
Raport VII: Przed rozszerzeniem Unii Europejskiej: Konieczność działań w niemiecko-polskiej strefie przygranicznej
Raport VI: "Europejskie Centrum przeciw Wypędzeniom". Propozycje koncepcji i działań
Raport V: Wspólnota interesów wystawiona na próbę. Stosunki polsko-niemieckie po wojnie w Iraku i przed przystąpieniem Polski do EU
Raport IV: Znaczenie nauki języka polskiego dla rozwoju polsko-niemieckiego regionu przygranicznego
Raport III: Społeczność polskojęzyczna w Niemczech
Raport II: dotyczący rozwiązania problemów przeniesionych na skutek wojny dóbr kultury w Niemczech i Polsce
Raport I: Komunikat z posiedzenia założycielskiego „Grupy Kopernika”